22 mei 2025

Als je onverwacht iemand verliest, kun je overspoeld worden door emoties en gedachten. Er komt veel op je af, waar je normaal gesproken niet mee bezig hoeft te zijn. Het organiseren van een uitvaart is nadenken over hoe je afscheid wilt nemen. Je wordt uitgedaagd om stil te staan bij wat past bij de overledene en hoe jijzelf en andere naasten uitdrukking kunnen geven aan rouw. Dan is duurzaamheid niet direct iets waar je aan denkt. Toch, binnen de keuzes waarmee je te maken krijgt, zijn er meer en minder duurzame opties. Natuurlijk zijn er genoeg mensen voor wie dat totaal niet belangrijk is, en dat is oké. Het gaat er zeker niet om om elkaar de maat te nemen. Maar als het voor jou of je naasten wél een belangrijk thema is, wat je zo goed mogelijk door je leven probeert te vervlechten, dan is het fijn om dit ook in beschouwing te nemen als je met de dood te maken krijgt. Zodat je achteraf niet spijtig denkt: ‘o had ik dat maar geweten, dan had ik een andere keuze gemaakt.’

Het is steeds zoeken in de balans tussen je persoonlijke waarden (bijv. duurzaamheid) en je behoeften rondom betekenisvol afscheid nemen. Soms gaan ze hand-in-hand, soms zijn ze tegengesteld.

Op 13 mei was ik dagvoorzitter bij het event ‘Groene rust, duurzaam begraven’ op natuurbegraafplaats Eygelshof in Kerkrade. In de voorbereiding hiervan had ik boeiende gesprekken met de panelleden. Hieruit heb ik enkele tips gedestilleerd, die ik graag met je deel:

Duurzaamheid & vervoer

Het komt niet meer vaak voor dat de uitvaart in het eigen dorp is, dat iedereen te voet naar de kerk komt en daarna in loopstoet naar de begraafplaats gaat. Tegenwoordig wonen familie en vrienden vaak in verschillende delen van Nederland of komen ze van nog verder. Juist het vervoer van de gasten, zeker als die met de auto naar de uitvaart komen, zorgt voor vervuilende uitstoot. Een afweging kan zijn om bewust te kiezen voor een afscheid in kleine kring. Dit kan zeker heel intiem en persoonlijk zijn en betekent ook minder vervoer. Maar als je juist behoefte hebt om je verdriet met veel mensen te delen of er is een grote familie of sociaal netwerk, dan zijn er ook opties om vervoer zo veel mogelijk te minimaliseren. Je kunt mensen stimuleren om te carpoolen of om met openbaar vervoer te komen. Een andere mogelijkheid is om de afscheidsdienst, vervolgens het begraven of cremeren en tenslotte de nazit, borrel of koffietafel op één locatie te laten plaatsvinden, in plaats van de hele groep te moeten verplaatsen naar een tweede en derde locatie. Uiteraard bieden veel crematoria en begraafplaatsen deze faciliteiten. Maar ook als je de combinatie afscheidsdienst en nazit op een bijzondere locatie hebt, zoals een horeca gelegenheid of de eigen achtertuin, kun je ervoor kiezen om na de dienst de overledene uit te zwaaien als deze naar het crematorium wordt gebracht, eventueel begeleid door de gezinsleden.

Duurzaamheid & betekenisvolle rituelen

Rituelen zijn troostend, ze geven uitdrukking aan wat er in je hart leeft. Natuurlijk is het een prachtig gezicht als 100 ballonnen na een verdrietige uitvaart in de lucht opstijgen. Maar ja, zelfs als ballonnen volgens de leverancier biologisch afbreekbaar zijn, kunnen ze toch opgegeten worden door vogels die daaraan sterven. Bellen blazen is een vriendelijker alternatief. Als je de gasten een symbolisch cadeautje wilt meegeven, denk dan aan iets van natuurlijk materiaal, bloemen of zaden uit eigen tuin of iets uit de verzameling van de overledene ipv iets nieuws online te bestellen.

Duurzaamheid & bloemen

De schoonheid van bloemen is troostend, ze herinneren ons aan de natuur waar wij ook deel van uit maken. Favoriete bloemen waar de overledene zo van hield brengen een persoonlijke sfeer. Maar bloemen zijn niet altijd duurzaam. Denk aan rozen die per vliegtuig uit Kenia moeten komen, met daarnaast het watergebruik en bestrijdingsmiddelen bij de teelt. Vraag bij de bloemist om Nederlandse, biologische seizoensbloemen. Steeds meer bloemisten zijn aangesloten bij Barometer Duurzame Bloemist. Of gebruik bloemen uit eigen tuin of geplukt in de berm. Ook zijn er afbreekbare alternatieven voor het steekschuim, de groene oase, waarin het bloemstuk wordt opgemaakt. Als de gasten wordt gevraagd om een losse bloem mee te nemen, dan uiteraard zonder cellofaan verpakking. Deze losse bloemen kunnen de gasten aan het begin van de uitvaart in vazen zetten of in de bloemenband steken, als een bloemrijke laatste omhelzing rond de kist. Ook het satijnen lint (polyester) met een laatste groet kun je vervangen door een papieren kaart, een beschreven plantenblad of een houten schijf. Een zelf beschilderde kist of beplakt met origami vouwsels zoals vlinders of vogels heeft geen bloemstuk meer nodig.

Duurzaamheid & uitnodigingen

Als je het overlijden van je dierbare graag per kaart wilt melden aan de buitenwereld, dan is drukwerk op gerecycled papier een optie. Je kunt er ook voor kiezen om de uitnodigingen digitaal te versturen, per mail, whatsapp of signal.

Duurzaamheid & cremeren / regulier begraven / natuurbegraven

In de keuze cremeren of regulier begraven is cremeren vaak de meest duurzame optie (Bron: LCA rapport lijkbezorging door Hedgehog Company in 2024 in opdracht van DELA). Dat is enerzijds omdat een crematorium vaak alle faciliteiten (aula, koffiekamer) voorhanden heeft en er dus minder vervoerbewegingen hoeven gemaakt te worden. Anderzijds heeft de grafsteen, die in India of China gedolven wordt met zware dieselmachines en onveilige arbeidsomstandigheden, een immense impact op duurzaamheid. Maar er kan natuurlijk ook voor een alternatief grafmonument worden gekozen, mits dat binnen de regels van de begraafplaats valt. Bijvoorbeeld iets van hout, of beplanting of een boompje. Veel graven op reguliere begraafplaatsen worden na 30-40 jaar geruimd. Wat gebeurt er dan met de grafsteen? Ik werd verdrietig toen ik hoorde dat bepaalde gemeentes de stenen laten vernietigen, ipv in te zetten voor hergebruik als grafsteen, vensterbank of aanrechtblad. Tegenwoordig zijn steeds meer steenhouwers aangesloten bij Circle Stone, zodat een natuursteen kan worden hergebruikt als eigentijds grafmonument. Duurzamer dan regulier begraven en cremeren is natuurbegraven. Op een natuurbegraafplaats zijn traditionele grafstenen niet toegestaan. De grafmarkering is een houten boomschijf of een lokale zwerfkei, gegraveerd met de naam van de overledene. Ook kiezen de betrokkenen bij natuurbegraven vaak voor het duurzame alternatief bij de overige zaken zoals kist, vervoer, bloemen en catering. En natuurlijk draag je met natuurbegraven bij aan behoud van dit stukje natuur voor de toekomst. Een prachtige, troostvolle plek om te bezoeken. In de schaduw van hoge bomen luisteren naar de vogels, of waar je al wandelend over een zonnig kruidenrijk grasland ziet hoe hagedisjes wegschieten en zeldzame vlinders zich laven aan de nectar van inheemse bloemen. Een plek waar je 'circle of life' ervaart, en voelt dat wij mensen ook natuur zijn.

Tot slot 

Zoals je ziet, kun je ook binnen de mogelijkheden van een uitvaart kiezen voor de duurzamere opties, terwijl dat zeker niet ten koste hoeft te gaan van de beleving. Door er vooraf over na te denken of samen over in gesprek te gaan, heb je je uitgangspunten helder voor als je hier ooit mee te maken krijgt. Zodat bij jouw uitvaart de keuzes gemaakt kunnen worden waarvan je naasten weten: "ja, dit is passend bij hem of haar".

Duurzaamheid is als het planten van een boom. Je doet iets waar je zelf niet direct iets aan hebt, maar waarvan je hoopt dat de generaties na jou in de lommerrijke schaduw kunnen zitten. Wat laat jij na als je er niet meer bent?

Wil je meer weten over dit onderwerp? GreenLeave helpt uitvaartorganisaties met duurzaamheid binnen hun producten en werkwijze. Op hun website vind je per thema meer achtergrondinformatie, milieuaspecten, sociale aspecten en andere tips.

Je bent ook welkom om contact met mij op te nemen als je behoefte hebt aan een gesprek over jouw eigen afscheid.